Korleis kan ein stoppe tap av natur? Her er fem strategiar

– Den beste investeringa me kan gjere er å ta vare på naturen og sikre vår eiga framtid. Me må auke innsatsen for å ta vare på verdas natur, og me må sjå natur og klima i samanheng, seier klima- og miljøminister Tore O. Sandvik i ei melding frå Miljødirektoratet.

Gjennomgripande endring må til

Det internasjonale naturpanelet (IPBES) har slått fast at gjennomgripande samfunnsendringar må til for å stoppe natur- og klimakrisa. Dette er den sentrale bodskapen i ei utgreiing som vart godkjend i Naturpanelets plenumsmøte i Namibia. 100 ekspertar frå heile verda har delteke i arbeidet, som har pågått i tre år.

– For å bevare attverande naturmangfald må me ha langt meir fokus på den heilt grunnleggjande avhengigheita mellom menneske og natur. Me har i stor grad fjerna oss frå dette, samstundes som nettopp dette forholdet er heilt avgjerande for økonomien og liva våre, seier Karen O'Brien, ein av leiarane for rapporten og professor ved Universitetet i Oslo.

Les meir om Naturpanelet her: Naturpanelet (Ipbes) - miljodirektoratet.no

Fem strategiar

Naturpanelet peikar på fem strategiar som må ligge til grunn for å få til gjennomgripande samfunnsendringar.

– Alle fem strategiar er viktige og relaterte - det er ikkje nok å velje ein eller to. Kvar strategi handlar ikkje berre om kva me gjer, men korleis me gjer det, seier Karen O'Brien.

Dei fem strategiane:

1. Bevare attverande naturmangfald og restaurere stader av verdi for menneske og natur
2. Iverksetje tiltak som fremjar endringar i sektorar med størst påverknad på natur
3. Gjere gjennomgripande endringar i økonomien, som mellom anna legg vekt på natur og likskap (dømevis naturrekneskap)
4. Sikre involvering og openheit i avgjerdsprosessar
5. Endre samfunnets verdiar og syn på forholdet mellom menneske og natur, mellom anna ved å ta innover seg ulike typar verdiar og det å stille spørsmål ved dagens sosiale normer rundt forbruk

Naturpanelets ekspertar har vurdert kunnskap om årsaker og motiv bak store samfunnsendringar, og ikkje minst identifisert kva menneskelege drivkrefter som kan bidra til endringar.

Både institusjonelle, teknologiske, økonomiske, kulturelle og sosiale aspekt og menneske sine vanar, er krefter som kan brukast positivt for å bevare og restaurere naturmangfald og planleggje for ei berekraftig bruk av naturen.

Fem barrierar

Naturpanelet trekkjer fram fem hovudbarrierar som må overvinnast globalt for å få gjennomført gjennomgripande samfunnsendringar. Desse barrierane er:

1. Vedvarande maktbalanse i samfunnet
2. Økonomisk og politisk ulikskap
3. Utilstrekkeleg politikk (policies) og institusjonar som ikkje fungerer
4. Produksjonssystem og forbruk som ikkje er berekraftig, inkludert vanar
5. Avgrensa tilgang til reine teknologiar, og ukoordinerte kunnskapssystem

Underliggjande årsaker til tap av naturmangfald

Dei direkte årsakene til tap av naturmangfald er godt kjende. Globalt er dei viktigaste årsakene endringar i arealbruk, overforbruk av naturressursar, klimaendringar, forureining og framande artar.

Den nye rapporten understrekar at me i tillegg må angripe dei underliggande årsakene til tap av natur for å snu trenden.

Dette er tre underliggande årsakene til tap av naturmangfald ifølgje Naturpanelet:

• Me har fjerna oss frå naturen, og dominerer den. Naturen er objekt som kan brukast av oss.

• Konsentrasjon av makt og rikdom. Aktivitetane og interessene til eit mindretal, som har stor tilgang til beslutningsprosessar, driv tap av natur og naturmangfald.

• Kortsiktige, individuelle og materielle gevinstar blir prioritert. Framsteg blir målt i hovudsak ved vekst i BNP, materielle eigendelar og maksimalt utbytte.

Vegen vidare

Etter at Naturpanelet har levert sine rapportar er det opp til kvart enkelt land, saman og i fellesskap, å vurdere kva nødvendige tiltak som må til for å få til endringar.

– Rapporten frå Naturpanelet handlar om den globale situasjonen, men mange av funna er relevante for norske forhold. Felles for desse problemstillingane er at dei rører ved større politiske diskusjonar som går langt utover miljøtematikk, seier Ellen Hambro, direktør i Miljødirektoratet.

Den 17. desember vart Naturpanelets Nexus-rapport om samanhengar mellom naturmangfald, mat, vatn og helse publisert. Miljødirektoratet planlegg eit nasjonalt møte våren 2025 der begge rapportane vert presentert i samarbeid med dei norske forfattarane. Her vil det bli lagt vekt på ein diskusjon om relevansen av rapportane for Noreg.

Her kan ein lese om Nexus-rapporten: Ny rapport: 71 tiltak for å løyse klima- og naturkrisa - miljodirektoratet.no

Denne artikkelen har blitt omsett til nynorsk ved hjelp av KI.